تفاوت بخارنبد و هوا بند
آیا یک خانه می‌تواند بیش از حد هوا‌بند (airtight ) باشد؟ خیر، نمی‌تواند.
تفاوت میان لایه‌های هوا‌بند (Air Barriers) و لایه‌های بخاربند (Vapour Barriers) اغلب با هم اشتباه گرفته می‌شود. در این میان مسئله‌ای که گیج‌کننده است این است که کدام‌یک اهمیت بیشتری دارد ؟ در خانه های با معماری پایدار لایه هوا‌بند اهمیت بیشتری دارد یا لایه بخاربند ؟ در ادامه به تشریح این موضوع خواهیم پرداخت .
تفاوت بین لایه هوا‌بند (Air Barriers) و بخاربند (Vapor Barriers)
وظیفه‌ی بخاربند جلوگیری از نفوذ بخار (Vapor Diffusion) است، در حالی‌که وظیفه‌ی هوا‌بند متوقف کردن نشت هوا (Air Leakage) ناشی از اختلاف فشار هوا است. یک دیوار باید تنها یک بخاربند داشته باشد، اما می‌تواند چندین هوا‌بند داشته باشد. بخاربند می‌تواند به‌عنوان یک هوا‌بند بسیار مؤثر عمل کند، اما یک هوا‌بند لزوماً جلوی انتشار بخار را نمی‌گیرد (و حتی نباید بگیرد).
به‌عنوان مثال، یک پلیور پشمی عایق طبیعی خوبی است و در شرایط بدون جریان هوا شما را گرم نگه می‌دارد، اما باد می‌تواند از آن عبور کند. حال اگر همان پلیور را با یک بارانی بپوشید، گرما حفظ می‌شود ولی رطوبت در داخل حبس شده و عایق شما خیس می‌شود. در مقابل، اگر پلیور را با یک بادگیر بپوشید، هم گرم می‌مانید، هم جلوی عبور باد گرفته می‌شود و هم اجازه می‌دهد بخار رطوبت از آن عبور کند.
پس بادگیر = هوا‌بند و بارانی = بخاربند. این قیاس انسان با ساختمان تا همین‌جا می‌تواند کمک‌کننده باشد.
چرا تقطیر (Condensation) اتفاق می‌افتد؟
هوای گرم منبسط می‌شود و فاصله بین مولکول‌هایش افزایش می‌یابد، بنابراین فضای بیشتری برای حضور بخار آب دارد. زمانی که هوای گرم هنگام عبور از دیوار سرد می‌شود، منقبض شده و رطوبت موجود را فشرده می‌کند و نتیجه آن تشکیل قطرات آب (تقطیر) است.
برای جلوگیری از این اتفاق، بخاربند باید در سمت گرم عایق نصب شود تا جلوی تقطیر بخار آب روی سطوح سرد داخل دیوار گرفته شود.
-
در اقلیم‌های سرد (مانند همدان )، بخاربند باید در سطح داخلی عایق نصب شود.
-
در اقلیم‌های گرم (مانند جنوب )، بخاربند باید در سطح خارجی عایق قرار گیرد، به‌ویژه وقتی سیستم تهویه مطبوع فعال است، تا از تشکیل رطوبت و رشد کپک جلوگیری شود.
- در اقلیم های مرطوب ( مانند شمال کشور ) بخاربند باید در سطح خارجی عایق قرار گیرد، به‌ویژه وقتی سیستم تهویه مطبوع فعال است .
بنابراین، وظیفه بخاربند همیشه جلوگیری از رها شدن رطوبت گرم و مرطوب هنگام برخورد با سطوح خنک است، صرف‌نظر از اینکه از کدام سمت حرکت کند.
هیچ قانون ثابت و جهانی وجود ندارد
مهم‌ترین نکته این است که هیچ قانون مطلقی برای نصب بخاربند وجود ندارد. روش‌های ساخت‌وساز همیشه باید بر اساس اقلیم تعیین شوند.
چگونگی حرکت بخار آب در دیوار
دو مسیر اصلی برای عبور رطوبت از دیوار وجود دارد:
-
نشت هوا (Air Leakage): ناشی از اختلاف فشار بین داخل و بیرون، که هوا را از طریق سوراخ‌ها عبور می‌دهد.
-
انتشار بخار (Vapor Diffusion): عبور بخار از مصالح قابل تنفس مثل گچ‌برگ یا عایق.
هرکدام راه‌حل متفاوتی دارند: بخاربندها جلوی انتشار بخار را می‌گیرند، در حالی‌که هوا‌بندها جلوی نشت هوا را می‌گیرند.
جایی که مشکل پیش می آید
نقطه شبنم (Dew Point) نقطه‌ای در دیوار که دما به حدی پایین می‌آید که هوا منقبض شده و بخار به آب مایع تبدیل می‌شود. محل تشکیل نقطه شبنم به سه عامل بستگی دارد:
-
اختلاف دمای داخل و بیرون
-
میزان رطوبت نسبی (RH)
-
مقاومت حرارتی دیوار
هوا‌بندها و بخاربندها هر دو برای جلوگیری از تشکیل رطوبت در این نقطه حیاتی هستند، اما روش متفاوتی دارند.
بخاربندها (Vapor Barriers)
قاعده نصب بخاربند در اقلیم‌های سرد این است که در داخل دیوار و سمت گرم عایق قرار گیرد، در حالی‌که حداقل دوسوم ضخامت عایق باید در بیرون بخاربند باشد.
هوا‌بندها (Air Barriers) اما می‌توانند شکل‌های مختلفی داشته باشند:
-
پوشش‌های غشایی ساختمان (WRBs یا House Wrap)
-
تخته‌های پوششی درزبندی‌شده
-
عایق‌هایی که جریان هوا را کند می‌کنند
-
گچ‌برگ (Drywall) که درزگیری شده باشد
برای توضیح بیشتر: گچ‌برگ (Drywall) در برابر بخار نفوذپذیر است، اما جلوی عبور هوا را می‌گیرد. این یعنی بخار آب می‌تواند از آن عبور کند ولی هوا قادر به عبور نیست. بنابراین اگر خانه‌ای بدون پنجره و بدون بخاربند ساخته شود و فقط همه سطوح آن با گچ‌برگ درزبندی شده باشند، خانه کاملاً هوا‌بند خواهد بود و هیچ رطوبتی از طریق جریان هوا به داخل منتقل نمی‌شود.
نکته کلیدی این است که مقدار بخار آبی که می‌تواند از طریق گچ‌برگ عبور کند بسیار ناچیزتر از مقدار رطوبتی است که حتی از یک سوراخ کوچک با اختلاف فشار هوا عبور خواهد کرد.
تفاوت بین هوا‌بند و بخاربند
نیاز به درزبندی صحیح هوا در خانه‌ها به‌طور چشمگیری دست‌کم گرفته می‌شود و تمرکز بیش از حد بر روی بخاربند وجود دارد. بر اساس گزارش وزارت انرژی ایالات متحده:
«بیش از ۹۸٪ جابه‌جایی بخار آب در دیواره‌های ساختمان به دلیل حرکت هوا است، نه انتشار بخار.»
حال اگر به روش نصب یک بخاربند پلی‌اتیلنی فکر کنیم، در فرآیند ساخت‌وساز چندین بار بریده، منگنه و نوارچسب زده می‌شود، سپس برای نصب تکیه‌گاه‌ها و گچ‌برگ، هزاران میخ و پیچ از آن عبور می‌کند، به‌علاوه منافذی که برای سیم‌کشی و جعبه‌های برق ایجاد می‌شود. در واقع، در اغلب پروژه‌ها، بخاربند هزاران بار سوراخ می‌شود.
اما یک بخاربند سوراخ‌شده مشکل بزرگی نخواهد بود، اگر درزبندی هوا کاملاً درست انجام شده باشد. درست مثل همان مثال گچ‌برگ، مقدار بخار آبی که از یک بخاربند پاره عبور می‌کند ناچیز است، به شرطی که هوا‌بندی به‌درستی صورت گرفته باشد.
یا یک خانه می‌تواند بیش از حد هوا‌بند باشد؟
خیر، چنین چیزی امکان ندارد.
متأسفانه هوا‌بندها در طراحی پوسته ساختمان به‌اندازه کافی جدی گرفته نمی‌شوند. در پروژه‌های بزرگ مسکونی، هوا‌بندها اغلب حتی در نظر گرفته نمی‌شوند. گروه‌های کاری در روند ساخت‌وساز می‌آیند و می‌روند، و در جریان تولید انبوه، برخی روش‌های رایج می‌توانند به عملکرد نهایی دیوار آسیب بزنند.
جمع‌بندی
-
یک هوا‌بند صحیح یکی از مهم‌ترین اجزای یک پوسته ساختمانی موفق است و در عین حال یکی از نادیده‌گرفته‌شده‌ترین عناصر.
-
با توجه به میزان اتلاف حرارت از طریق انتقال هوا و همچنین آسیب‌های رطوبتی ناشی از نشت هوا، هوا‌بندها باید توجه بسیار بیشتری دریافت کنند تا بخاربندها.
